TİHEK nedir? TİHEK'in yetkileri, görevleri ve amaçları neler?

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın imzasıyla geçtiğimiz haftalarda yayımlanan atama kararıyla, Fahrettin Altun TİHEK Başkanlığına, Muhammet Ecevit Carti ikinci başkanlığa, Dilek Ertürk, Fatma Çınar, Erol Gökdöl, Melahat Demir Aydın, Selma Öztürk Pınar, Tayyip Uçar, Evren Başar, Ömer Çelen ve Selami Açan TİHEK üyeliğine getirildi. Karar sonrasında gündeme gelen TİHEK'in yapısı ve görevleri araştırılmaya başladı.

İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NIN ARDINDAN BAŞLAYAN SÜREÇ

İkinci Dünya Savaşı'nın ardından uluslararası alanda insan haklarının korunmasına yönelik adımlar atıldı. Bunun akabinde, ulusal kurumların statüsünü belirleyen Paris Prensipleri hazırlandı. BM Genel Kurulu'nun Paris Prensipleri'ni onaylamasıyla insan hakları konusunda kurulan kurumlara ilgi arttı.

TÜRKİYE'DE İLK ADIM 1990'LARDA ATILDI

Dünyada ulusal insan hakları kurumlarının yaygınlaşmaya başladığı 1990’lı yıllarda Türkiye’de de insan haklarının kurumsallaştırılması süreci başladı. Devam eden süreçte, 2001 yılında Başbakanlık Merkez Teşkilatı içerisinde ana hizmet birimi olarak “İnsan Hakları Başkanlığı” oluşturuldu. Aynı zamanda, başkanlığa bağlı olarak, İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları kuruldu.

ULUSLARARASI PRENSİPLER BENİMSENEMEDİ

Ancak 1990’lı ve 2000’li yıllarda insan haklarının Türkiye’de kurumsallaştırılması amacıyla oluşturulan bu birimler, Paris Prensipleri’nde belirtilen “bağımsızlık”, “idari ve mali özerklik” ve “çoğulculuk” niteliklerini içinde barındırmıyordu. Bunun üzerine, Paris Prensipleri ile uyumlu bir ulusal insan hakları kurumuna ihtiyaç duyuldu.

TİHK İÇİN HIZLA HAREKETE GEÇİLDİ

2012 yılında, Başbakanlığa bağlı birimlerin varlığına son verilerek, Paris Prensipleri'yle uyumlu Türkiye İnsan Hakları Kurumu (TİHK) kuruldu. TİHK, daha sonra işkencenin ve diğer zalimane, insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele ya da cezanın önlenmesi konusunda çalışmalar yürütmek üzere Ulusal Önleme Mekanizması olarak belirlendi.

İŞ YÜKÜNÜN ARTMASI YENİ İHTİYAÇLARI DOĞURDU

Özgürlüğünden mahrum bırakılan kişilerin alıkonuldukları ceza ve tutukevleri, kamplar, bakım merkezleri gibi yerlerde işkence ve kötü muamele vakalarının yaşanmaması amacıyla bu yerlere yönelik izleme, inceleme, denetleme, değerlendirme ve raporlama faaliyetlerini yürüten bir ulusal önleme mekanizması görevinin TİHK’in sorumluluğuna yüklenmesi, kurumun kapasitesinin de güçlendirilmesine yönelik ihtiyacı beraberinde getirdi.

ETKİN YAPISIYLA TİHEK KURULDU

Türkiye’nin taraf olduğu temek insan hakları sözleşmelerinde düzenlenen ayrımcılık yasağına karşı etkin mücadele ve Türkiye İnsan Hakları Kurumunun kurumsal kapasitesinin arttırılarak etkinliğinin arttırılması amacıyla 2016 yılında "Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu"nun (TİHEK) kurulması kararlaştırıldı. TİHEK'in kurulmasıyla Türkiye İnsan Hakları Kurumu lağvedildi.

TİHEK'İN GÖREVİ VE YETKİLERİ NELER?

TİHEK, ulusal insan hakları kurumu olarak ülkemizde insan haklarının korunması ve geliştirilmesi amacıyla birçok faaliyeti içerisinde bulunduruyor. İnsan hakları ihlal iddialarını resen inceleme yetkisine sahip kurum, kişilerin özgürlüğünden mahrum bırakıldığı ya da koruma altına alındığı yerlere haberli veya habersiz düzenli ziyaretler gerçekleştirerek raporlar hazırlıyor. Ayrıca kurum, yine bu kişiler tarafından yapılan başvuruları inleleyerek karara bağlıyor.

İNSAN TİCARETİYLE MÜCADELEDE ETKİN ROL

İnsan Ticaretiyle Mücadele Ulusal Raportörlük görevi kapsamında ise farkındalık arttırıcı faaliyetler yürüten ve İnsan Ticaretiyle Mücadele Türkiye Ulusal Raporu hazırlayan kurum, bu kapsamda ilk raporunu 2023 yılında hazırlayarak kamuoyuyla paylaştı.

TEMEL MİSYONU EŞİT MUAMELE

Temel misyonu “insan haklarını korumak ve geliştirmek, kişilerin eşit muamele görme hakkının güvence altına alınması için çalışmalar yapmak ve işkence ve kötü muameleyle etkin mücadele etmek” olan TİHEK, bu misyon çerçevesinde çalışmalarını sürdürmeye devam ediyor.

TİHEK HANGİ BAKANLIĞA BAĞLI?

Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu idari ve mali özerkliğe sahip, özel bütçeli ve kamu tüzel kişiliğini haiz ve Adalet Bakanlığı ile ilişkili bir kurum olarak görev alıyor.

BAŞVURU NASIL YAPILIYOR?

TİHEK'e başvuru için kişilerin, https://ebasvuru.tihek.gov.tr/Giris.aspx adresine giderek, online başvuru yapması gerekiyor.

KARARLARI BAĞLAYICI MI?

TİHEK’in kararları, mahkeme kararları gibi doğrudan bağlayıcı değil ancak idari para cezası ve yaptırım gücü olan kararları uygulanmak zorunda.