Savaş, doğal afet, keşif ve yapay zeka yılı 2023’te dünyadaki en önemli olaylarından biri Türkiye’de yaşandı. 2023’ün başlarında Türkiye, on binlerce insanın yaşamını yitirdiği “Asrın Felaketi” olarak nitelendirilen Kahramanmaraş depremleriyle sarsıldı. 59.259’ü ölü, 122.007 yaralı, 297 kayıp bildirilen Kahramanmaraş depremlerinde Türkiye’de 50.783 ölü, 107.204 yaralı, 297 kayıp; Suriye’de ise 8476 ölü, 14.803 yaralı kaydedildi. Fas Marakeş-Safi depreminde 2946 kişi öldü, 5674 kişi yaralandı. 2023 yılına damga vuran olaylar serisinden biri de Afrika'da yaşanan askeri darbelerdi. Dünyanın en büyük sömürgecilerinden Fransa, Afrika'daki darbeler sonrası eski sömürgelerindeki askerlerini geri çekmek zorunda kaldı. 2023’ün savaşlarına bakıldığında ise Rusya-Ukrayna savaşının kesintisiz devam etti. Kiev, taarruza geçti fakat başarılı olamadı. Ermenistan’ın kaşımasıyla Dağlık Karabağ’da yaşananlar Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ’a operasyon düzenlemesiyle son buldu. 2023 yılının dünya gündemini en çok meşgul eden konusu ise İsrail-Hamas savaşı oldu. İsrail’in saldırılarında 20.424 sivil hayatını kaybetti, 54.036 kişi yaralandı. İşte 2023 yılına damga vuran dünya genelindeki 10 önemli olay:
İSRAİL-HAMAS SAVAŞI
Filistin’in iktidar partisi Hamas'ın silahlı kolu olan İzzeddin el-Kassam Tugayları’nın komandoları, 7 Ekim'de Gazze Şeridi'nden işgalci İsrail'in güneyine sızarak sınır kasabalarını ve bir müzik festivalini bastı. İsrail tarafında yaklaşık 1.200 kişi öldü; yaklaşık 240 kişi rehin alındı. Ancak İsrailli sivil can kayıplarının büyük bölümünün İsrail güvenlik güçlerinin panikleyerek ellerindeki silahlı gücü rast gele kullanmasından kaynaklandığı ortaya çıktı.
Siyonist lobinin baskı ve tehdidiyle ABD ve AB tarafından terör örgütü olarak tanımlanan ancak Filistin’in en büyük siyasi partisi olan Hamas'ı "yok etme" yemini eden işgalci ve toprak hırsızı İsrail, Gazze'de sivillere yönelik yoğun bombardıman gerçekleştirdi. Savaşın başlamasından bu tarafa 80 günde en az üçte ikisi kadın, bebek ve çocuk olmak üzere 20.424 sivil İsrailli teröristler tarafından öldürüldü, 54.036 kişi de yine İsrailli teröristlerce yaralandı. İsrail'in uyguladığı topyekûn kuşatma yüzünden Gazze'de su, elektrik, gıda ve ilaç sıkıntısı yaşandı. İsrail 80 günde hem de kameralar karşısında onlarca savaş ve insanlık suçu işledi.
RUSYA-UKRAYNA SAVAŞI
Savaşın başladığı 24 Şubat 2022 tarihinden bu yana Rusya ve Ukrayna arasında devam eden çatışmalarda önemli bir gelişme yaşandı. Bu yılın Ocak ayında, 300.000 yedek askerle takviye edilen Rus ordusu, Ukrayna'nın doğusundaki Donbass bölgesinde yeni bir saldırı başlatarak çatışmada önemli bir tırmanışa işaret etti. Moskova, Mayıs ayında başlayan işgalinden bu yana en uzun ve en kanlı savaşın ardından Bahmut'un ele geçirildiğini ilan etti. Buna karşılık Kiev, Moskova tarafından işgal edilen bölgeleri geri almak amacıyla Haziran ayında bir karşı saldırı başlattı. Ancak Ukrayna güçleri sadece güney ve doğudaki birkaç köyü geri almayı başararak kontrolü yeniden ele geçirme konusunda karşılaştıkları zorlukları ortaya koydu.
24 Haziran'da Wagner Grubu'ndan isyancı savaşçılar Moskova'ya doğru yürümeye başladı. Ancak Devlet Başkanı Vladimir Putin'in sert tutumunun ardından grubun lideri Yevgeny Prigozhin geri çekildi. Olayların şok edici bir şekilde gelişmesiyle Prigozhin iki ay sonra bir uçak kazasında hayatını kaybetti. Başlangıçta ölümünden Putin sorumlu tutulurken, yapılan incelemeler uçağın içinde bir el bombasının patladığını ortaya çıkardı. Kasım ayı ortasında Kiev, Rus güçlerini güneydeki Herson bölgesinde birkaç kilometre geri püskürtmeyi başardığını iddia etti.
DEPREMLER: TÜRKİYE, SURİYE VE FAS
Son 100 yılın en ölümcül depremlerinden biri 5 Şubat'ı 6 Şubat'a bağlayan gece, Türkiye'nin güneydoğusunda ve Suriye'nin kuzeyinde yaşandı. 7.8 büyüklüğündeki sarsıntıda 59.259’ü ölü, 122.007 yaralı, 297 kayıp bildirildi. Kahramanmaraş depremlerinde Türkiye’de 50.783 ölü, 107.204 yaralı, 297 kayıp; Suriye’de ise 8.476 ölü, 14.803 yaralı kaydedildi. Türkiye'de enkaz altında kalan 15 yaşındaki kızıyla el sıkışan bir baba ve Suriye'de göbek bağıyla hala ölü annesine bağlı olan mucizevi yeni doğmuş bir bebek hafızalara kazındı. Kahramanmaraş depremlerinde 153,9 milyar dolar zarar açıklandı.
Fas'ın Marakeş bölgesi 8 Eylül'de şiddetli bir depremle sarsıldı. 6.8 büyüklüğündeki depremde yaklaşık 3,000 kişi öldü, 5,600'den fazla kişi yaralandı. Sarsıntı, 3.000 köyde 60.000 kadar eve zarar verdi.
AFRİKA’DA DARBELER
2023 yılında Afrika iki önemli askeri darbe yaşadı. Sahel ülkesi Nijer'de ordu, kötüleşen güvenlik durumunu gerekçe göstererek 26 Temmuz'da yönetime el koydu. Devrik cumhurbaşkanı Mohamed Bazoum o zamandan beri konutunda tecrit altında tutuluyor. Gabon'da usulsüzlüklerle gölgelenen cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ardından 30 Ağustos'ta yapılan askeri darbe Ali Bongo Ondimba'nın rejimine son verdi. Darbeyi yöneterek 55 yıllık Bongo iktidarını deviren General Brice Oligui Nguema, ülkede daha demokratik kurumların kurulacağı sözünü verdi.
15 Nisan'dan bu yana Sudan'da General Abdel Fattah al-Burhane liderliğindeki ordu ile eski komutan Mohamed Hamdane Daglo'nun paramiliter güçleri arasında süren savaş 10,000'den fazla kişinin ölümüne neden oldu. Fransa 2022 yılında Mali ve Orta Afrika Cumhuriyeti'nden, 2023 yılında ise diğer iki eski sömürgesi Burkina Faso ve Nijer'den askerlerini çekmek zorunda kaldı.
HOLLYWOOD’DA YAPAY ZEKA PROTESTOSU
Amerikalı senarist ve oyuncular, 1960 yılından bu yana görülmemiş bir şekilde, daha iyi ücretler ve yapay zeka (YZ) kullanımına ilişkin bir çerçeve için greve gitti. Hollywood'da başlayan grev, Eylül ayında bir ücret anlaşması ve yapay zeka kullanımına ilişkin güvencelerle sonuçlandı.
Stüdyoların bu teknolojiyi seslerini ve görüntülerini klonlamak ve haklarını ihlal etmek için kullanmasından endişe duyan oyuncular Kasım ayına kadar çekim yapmaktan kaçındı. Altı ay süren ve ABD ekonomisine en az 6 milyar dolara mal olan grev, yalnızca ücret kazanımlarıyla değil, aynı zamanda yapay zeka kullanımına getirilen yeni kısıtlamalarla sona erdi.
SICAKLIK REKORLARI VE BÜYÜK YANGINLAR
Avrupa'nın Copernicus gözlemevine göre, Haziran'dan Ekim'e kadar olan aylar küresel olarak kayıtlara geçen en sıcak aylar oldu. Bu sıcaklıklar kuraklıklara, yıkıcı orman yangınlarına ve daha güçlü kasırgalara yol açtı. Kanada, 18 milyon hektardan fazla alanın yandığı ve 200.000 kişinin yerinden olduğu tarihi bir orman yangını sezonu yaşadı.
Ağustos ayında Hawaii'de çıkan yangınlar Maui'deki turistik Lahaina kasabasında 97 kişinin ölümüne neden oldu. Avrupa Birliği'nde bugüne kadar meydana gelen en büyük yangın Yunanistan'ın Evros bölgesinde çıktı ve en az 26 kişinin hayatına mal oldu. Eylül ayındaki sel felaketi Yunanistan'ın verimli Teselya ovalarını harap etti ve 17 kişinin ölümüne yol açtı.
HİNDİSTAN’DAN AYIN KARANLIK YÜZEYİNE İLK KEŞİF
Hindistan 23 Ağustos'ta Chandrayaan-3 uzay aracını Ay'ın güney kutbunun keşfedilmemiş bölgesine başarıyla indirerek uzay araştırmalarında önemli bir başarıya imza attı. Bu çaba Hindistan'ı kontrollü Ay inişlerinde ustalaşmış seçkin ülkeler grubu arasına yerleştirdi. Hindistan'ın bu başarısından önce sadece Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği ve Çin Ay'a kontrollü iniş yapmayı başarmıştı. Hindistan'ın Chandrayaan-3 ile elde ettiği başarı, onu uzaya çıkan bu seçkin uluslar kulübüne yükseltti.
Rusya'nın 1976'dan bu yana Ay'a gerçekleştirdiği ilk görev olan Luna-25, ne yazık ki buzlu su içeriğiyle bilinen aynı bölgeye düştü. Bu olay Rusya'nın Ay keşiflerine olan ilgisinin yeniden canlanmasına yol açtı. Öte yandan Japonya'nın uzay hedefleri, start-up ispace'in Hakuto-R modülünün Nisan ayında Ay'a iniş yapamamasıyla bir engelle karşılaştı. Ancak Japon uzay ajansı Jaxa bu aksaklığın kendilerini caydırmasına izin vermedi ve Eylül ayı başında yeni bir Ay görevi başlatarak ülkenin Ay keşfi konusundaki kararlılığının devam ettiğini gösterdi.
İSPANYOL FUTBOLUNDA ÖPÜCÜK SKANDALI
Avustralya'da düzenlenen Kadınlar Dünya Kupası sırasında, dönemin İspanya Futbol Federasyonu Başkanı Luis Rubiales ile forvet Jenni Hermoso'nun karıştığı bir olay uluslararası tartışmalara yol açtı. Rubiales'in kupa töreni sırasında beklenmedik bir şekilde Hermoso'yu dudaklarından öpmesi geniş çaplı eleştirilere yol açtı.
Jenni Hermoso eylemi "cinsiyetçi, uygunsuz ve rıza dışı" olarak kınarken, 10 Eylül'de istifa etmeden önce istifa eden Luis Rubiales bunun sadece "rızaya dayalı bir gagalama" olduğunu iddia etti. Ancak FIFA daha sonra Rubiales'i üç yıl boyunca futbolla ilgili tüm faaliyetlerden men etti.
AZERBAYCAN-ERMENİSTAN ARASINDA DAĞLIK KARABAĞ SAVAŞI
Kahraman Azerbaycan ordusu, 19 Eylül'de Dağlık Karabağ'da anayasal düzeni tesis etmek maksadıyla anti terör operasyonu başlatmıştı. Karabağ'daki illegal Ermeni silahlı güçler, yaklaşık 24 saat süren antiterör operasyonu sonrası silah bırakmıştı.
Azerbaycan Sağlık Bakanlığı, anti terör operasyonunda Azerbaycan ordusundan 180, Azerbaycan Emniyet Teşkilatı’ndan 12 personelin şehit olduğu bildirilmişti. Şehit düşen 11 askerin kimliklerinin tespiti için adli tıbba naaşları getirilmişti. Operasyonda 511 askerin ise yaralandığı kaydedilmişti.
ARJANTİN’İN DONALD TRUMP’I “JAVIER MILEI”
2023 yılının unutulmayacak siyasi figürü ise Javier Milei olmuştu. Arjantin'de 53 yaşındaki aşırı liberal ekonomist Javier Milei, 19 Kasım'da Sergio Massa'ya karşı başkanlık seçimlerinde önemli bir zafer elde etmişti. Alışılmadık yaklaşımıyla tanınan ve Donald Trump’a benzetilen Javier Milei, elektrikli testereyle kampanya yürüttü, kendisinden "aslan" olarak bahsetti, Papa Francis'i "yeryüzündeki kötülüğün vücut bulmuş hali" olarak nitelendirdi, kürtaj yasalarını yürürlükten kaldırmak için referandum sözü verdi ve insanların kendi hayati organlarını satma olasılığını öne sürdü. Aşırı sağcı 'anarko-kapitalist' Milei, Arjantin pesosunun dolarla değiştirilmesini ve Merkez Bankası'nın lağvedilmesini savunuyordu.
