Dünya cezaevlerine dair küresel rapor yayınlandı: Rehabilitasyon umut veriyor!

Denetimli Serbestlik Daire Başkanı ve Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürü Hüseyin Şık, Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi (UNODC) tarafından yayımlanan “Prison Matters 2025” başlıklı kapsamlı küresel raporu sosyal medya platformu X üzerinden kamuoyuna sundu.

Şık, raporu “Dünya Cezaevlerine Dair Bir Panorama: Sayılar, Sorunlar, Stratejiler” başlığıyla paylaşırken, özellikle rehabilitasyon merkezli yaklaşımların önemine dikkat çekti.

CEZAEVİ NÜFUSU ARTIYOR, ORANLAR DEĞİŞİYOR

2023 yılı sonu itibarıyla dünya genelinde cezaevlerinde tutulan mahpus sayısı 11,7 milyona ulaştı. 2013 yılında bu sayı 11,1 milyondu. Son 10 yılda yüzde 5,8’lik bir artış kaydedilse de, dünya nüfusunun daha hızlı artması nedeniyle 100.000 kişi başına düşen hapsedilme oranı 150’den 145’e geriledi.

Bölgelere göre dağılımda:

• Yüzde 46’sı Asya’da,

• Yüzde 33’ü Amerika kıtasında,

• Yüzde 2’si Afrika’da,

• Yüzde 9’u Avrupa’da yer alıyor.

En yüksek mahpus oranları Kuzey Amerika, Karayipler ve Güney-Orta Amerika’da görülürken, en düşük oranlar Güney Asya, Sahra Altı Afrika ve Batı Avrupa’da tespit edildi.

TUTUKLULARIN SAYISI ARTIYOR

Rapora göre, dünya genelinde yaklaşık 3,7 milyon kişi henüz hüküm giymemiş şekilde cezaevlerinde tutuluyor. Bu sayı 2013'te 3,2 milyondu. Yani yüzde 16’lık bir artış yaşandı. Küresel tutukluluk oranı yüzde 31 seviyesinde.

Bölgesel farklılıklar dikkat çekici:

En yüksek tutukluluk oranları Güney Asya (yüzde 64), Sahra Altı Afrika (yüzde 39) ve Okyanusya (yüzde 37)

En düşük oranlar Kuzey Avrupa (yüzde 15) ve Batı Avrupa (yüzde 17)

Özellikle kadın tutuklular açısından Afrika’da yüzde 45, Okyanusya’da ise yüzde 44 oranlarında yüksek tutukluluk oranları kaydedildi.

KADIN MAHPUSLARIN DURUMU

Kadınlar dünya cezaevi nüfusunun yüzde 6,5’ini oluşturuyor. Amerika kıtası yüzde 7,1 ile en yüksek orana sahipken, Afrika ve Asya’da oranlar daha düşük seyrediyor. Raporda, kadınların erkeklere kıyasla daha uzun süre tutuklu kaldığı vurgulanıyor.

Ayrıca Avrupa’daki ceza infaz kurumlarında personelin yüzde 35’inin kadın olması, cinsiyet dengesi açısından olumlu bir gösterge olarak öne çıkıyor.

AŞIRI KALABALIK CEZAEVLERİ KÜRESEL SORUN

181 ülkenin yüzde 60’ında cezaevleri kapasitesinin üzerinde çalışıyor. Bu ülkelerin yüzde 25’inde doluluk oranı yüzse 150’nin üzerinde. Afrika’da her 10 ülkeden 9’unda, Güney Amerika ülkelerinin yüzde 90’ında aşırı kalabalıklaşma yaşanıyor. Kuzey Amerika’da cezaevlerinin dörtte biri kapasitesini aşmış durumda.

ÖLÜMLER VE GÜVENLİK TEHDİTLERİ

2023 yılı verilerine göre dünya genelinde her 100.000 mahpusa karşılık ortalama 294 ölüm gerçekleşti. Bu ölümlerin yüzde 72’si doğal nedenlere, yüzde 12’si intiharlara, geri kalanı ise kazalara ve cinayetlere bağlandı.

Cinayet oranları:

• Amerika kıtasında: 17.4 / 100.000

• Avrupa: 2.0 / 100.000

• Ekvador: 300 / 100.000 (2018–2023 ortalaması)

Cezaevindeki intihar oranı, toplum ortalamasına kıyasla yaklaşık üç kat daha yüksek: 32,9’a karşılık 9,1.

PERSONEL SAYISI YETERSİZ

Dünya genelinde her ceza infaz görevlisi ortalama 3,8 mahpusa hizmet veriyor. Bu oran:

• Avrupa’da: 1 / 1,9

• Asya’da: 1 / 6,4

• Amerika kıtasında: 1 / 5,5

• Kuzey Amerika’da en iyi düzeyde: 1 / 1,2

Personel görev dağılımında:

• Yüzde 62’si gözetim,

• Yüzde 27’si yönetim,

Yüzde 10’u ise rehabilitasyon, sağlık ve eğitim birimlerinde görev alıyor.

REHABİLİTASYON MERKEZLİ YAKLAŞIMLAR ÖNE ÇIKIYOR

Raporda, bireyin suç kimliğinden uzaklaşarak yeni bir yaşam inşa etmesinin üç boyutlu bir süreç olduğu belirtiliyor:

Act Desistance – Suç işlememek
Identity Desistance – Suçlu kimliğinden uzaklaşmak
Relational Desistance – Toplumun bireyi yeniden kabul etmesi

UNODC’nin Namibya'da gerçekleştirdiği saha araştırmalarına göre, özellikle cezaevi personelinin rehabilitasyon sürecindeki rolü hayati önem taşıyor. Kadın mahpusların, saygı ve destek gördüklerinde eğitime ve değişime daha açık oldukları vurgulandı.

BAŞSAVCI ŞIK’TAN DEĞERLENDİRME: “CEZAEVLERİ DÖNÜŞÜM MEKANI OLMALI”

Raporu değerlendiren Başsavcı Hüseyin Şık, şu ifadeleri kullandı:

“Bu kapsamlı rapor, cezaevlerinin sadece bir kapatma yeri değil; dönüşüm ve insan onuru inşası için birer fırsat mekanı olabileceğini ortaya koyuyor. Tüm reform tartışmalarında rehabilitasyonun kurumsal stratejilere entegre edilmesi, sistemin hem insani hem de işlevsel geleceği açısından zorunludur.”